Meczet Lali Mustafy Paszy pierwotnie znany jako Katedra św. Mikołaja, a później jako Meczet Hagia Sofia (Ayasofya), jest największą średniowieczną budowlą w Famaguście na Cyprze.
Zbudowany w latach 1298–1400, został konsekrowany jako katedra katolicka w 1328 roku. Katedra została przekształcona w meczet po zdobyciu Famagusty przez Imperium Osmańskie w 1571 roku i do dziś pozostaje meczetem. Od 1954 roku budynek przyjął swoją nazwę od Lali Mustafy Paszy, wielkiego wezyra Imperium Osmańskiego z Sokolovići w Bośni, który służył Muratowi III i dowodził siłami osmańskimi przeciwko Wenecjanom na Cyprze.
Katedra św. Mikołaja w Famaguście, zachodnie drzwi, prawdopodobnie ukończone w 1311 r. Ażurowa balustrada w stylu gotyckim nad szczytem jest dziełem George'a H. Everetta Jeffery'ego.
Francuska dynastia Lusignanów rządziła Cyprem od 1192 do 1489 r. i przyniosła ze sobą najnowsze francuskie trendy w architekturze, zwłaszcza rozwój architektury gotyckiej.
Katedrę budowano w latach 1298–1312, a konsekrowano ją w 1328 r. Unikatowy napis na przyporze obok południowych drzwi informuje o postępie prac budowlanych w 1311 r. „Po niefortunnym zdarzeniu, kiedy obecny biskup przywłaszczył sobie fundusz restauracyjny”, biskup Guy z Ibelinu zapisał 20 000 bezantów na jej budowę. Lusignanowie zostaliby koronowani na królów Cypru w katedrze św. Zofii (obecnie Meczet Selimiye) w Nikozji, a następnie koronowani na królów Jerozolimy w katedrze św. Mikołaja w Famaguście.
Budynek został zbudowany w stylu gotyku rayonnant, dość rzadkim poza Francją. Historyczne powiązanie między Francją a Cyprem jest potwierdzone przez jego podobieństwa do francuskich styli architektonicnzych, takich jak katedra w Reims. Rzeczywiście, podobieństwo jest tak silne, że budynek został nazwany „Reims Cypru”; został zbudowany z trzema drzwiami, dwiema wieżami nad nawami bocznymi i płaskim dachem, typowym dla architektury krzyżowców.
Pewnego razu po 1480 roku do południowo-zachodniego narożnika katedry dobudowano salę posiedzeń, znaną jako Loggia Bembo. Wyróżnia się misternie uformowanym wejściem ze smukłymi filarami z marmuru, jest w stylu architektonicznym, który znacznie odbiega od stylu właściwej katedry. Związek z rodziną Bembo, z których część zajmowała ważne stanowiska na Cyprze, jest widoczny w ich heraldykach na budynku. Aby uatrakcyjnić Loggię, późnoantyczne fragmenty z marmuru, prawdopodobnie przywiezione z Salaminy, umieszczono jako siedziska po obu stronach wejścia.
W epoce osmańskiej górne części dwóch wież katedry ucierpiały z powodu trzęsień ziemi, zostały poważnie uszkodzone podczas bombardowań osmańskich w 1571 r. i nigdy nie zostały naprawione. Po pokonaniu Wenecjan i upadku Famagusty w sierpniu 1571 r. Cypr znalazł się pod kontrolą osmańską, a katedra została przekształcona w meczet, przemianowany na „Meczet św. Zofii w Mağusie”. Prawie wszystkie rzeźby, krzyże, witraże, freski i obrazy zostały usunięte lub otynkowane, podobnie jak większość grobowców i ołtarz. Jednak gotycka struktura została zachowana, a kilka grobowców nadal można zidentyfikować w północnej nawie.
W 1954 roku przemianowano go na Meczet Lala Mustafa Paszy na cześć dowódcy podboju osmańskiego z 1570 roku – niesławnego z powodu okrutnych tortur weneckiego Marco Antonio Bragadina, dowódcy twierdzy miasta. Bragadin poddał miasto po brutalnym 10-miesięcznym oblężeniu, w którym 6000 chrześcijańskich obrońców odparło armię liczącą ponad 100 000 Turków osmańskich.
Katedra św. Mikołaja nie była szeroko naśladowana, na ile można sądzić na podstawie zachowanych budynków z okresu Lusignanów na Cyprze. Jednak w XIX wieku zachodni portal i inne szczegóły zostały skopiowane bezpośrednio do greckiego kościoła prawosławnego w Lysi.
Katedra w Famaguście pojawia się w kilku dziełach literackich, w tym w Kuraj włoskiej pisarki Silvii Di Natale, Sunrise brytyjskiej pisarki Victorii Hislop i In Search of Sixpence anglo-cypryjskiego pisarza Michaela Paraskosa.
Proponujemy zwrócić uwagę na:
- fragment późnoantycznego nadproża używanego jako siedzisko przed Loggia Bembo.
- napis datowany na 1311 rok na południowej stronie katedry św. Mikołaja w Famaguście, rejestrujący postęp prac budowlanych.
- Loggia Bembo, fragment wejścia, około 1480 r. Heraldyczne znak rodziny Bembo znajdują się na abakusach filarów i są widoczne na końcu marmurowego siedziska.
